برای مبارزه و مقابله با مشکلات اولین و ساده ترین کار ممکن شناخت مشکلات است تا بتوان راه های غلبه بر آن ها را پیدا کرد. شناخت مشکلات، نخستین مرحله برخورد است.
اانسان در طول زندگی خود با فرازها و نشیب هایی روبه روست، عده ای دست از تلاش می کشند و خود را بدبخت و بخت برگشته تلقی می کنند و یا حتی از خدا هم روی برگردان می شوند، اما عده ای دیگر با تلاش و توکل به خدا سعی می کنند که این فرازها را به نحو احسن پشت سر بگذارند. اما برای رفع این مشکلا چه چیزهایی لازم است؟

روش های رفع این مشکلات را در کلام امیر مومنان علی (ع) می بینیم:

شناخت مشکلات

برای مبارزه و مقابله با مشکلات اولین و ساده ترین کار ممکن شناخت مشکلات است تا بتوان راه های غلبه بر آن ها را پیدا کرد. شناخت مشکلات، نخستین مرحله برخورد است.

امتحان معنی دیگر هم دارد و آن از قوّه به فعل آوردن و تکمیل است. خداوند که به وسیله بلایا و شداید امتحان می‏ کند، به معنی این است که به وسیله این ها هر کسی را به کمالی که لایق آن است، می ‏رساند.

انواع مشکلات و مصیبت‏ها

بعضی مصیبت ها، مصیبت ‏هایی هستند که لازمه طبیعت و فطرت انسانی است، مانند مرگ و بعضی مشکلاتی است که خدا برای توانا ساختن انسان قرار داده است. بعضی از این مشکلات انسان را از نظر جسمانی محکم می ‏سازد و بعضی ‏ها از نظر معنوی. امام علی علیه السلام در نامه معروف خودش به عثمان بن‏حنیف می‏فرماید: «آگاه باشید درختان بیابانی، چوب‏ شان سخت ‏تر و درختان کناره جویبار پوست ‏شان نازک ‏تر است. درختان بیابانی که با باران سیراب می ‏شوند، آتش چوبشان شعله ‏ورتر و پر دوام ‏تر است».(1) در سخن دیگری از مشکلاتی سخن به میان می آورد که آدمی را از نظر معنوی مستحکم می کند:«خداوند همواره بندگان خود را به انواع شداید مواجه می‏ کند و اقسام کوشش ‏ها و مجاهدت ‏ها را پیش پای آن ها می ‏گذارد، تکالیفی گوناگون برخلاف طبع آسایش ‏طلب آن ها بر آن ها مقرر می ‏دارد تا غرور و تکبر از دلشان بیرون رود، نفوس ‏شان به عبودیت خدا رام گردد و این وسیله ‏ای است برای اینکه درهای فضل و رحمت پروردگار به روی آن ها گشوده شود» .(2)

مواجهه شدن با مشکلات و شداید هم شامل حال افراد می شود و هم اجتماع: «خدا هرگز استخوان شکسته ملتی را بازسازی نفرمود، مگر پس از آزمایش ‏ها و تحمل مشکلات»(3) «روزی انسان ‏ها را اندازه‏گیری و مقدر فرمود. گاهی کم و زمانی زیاد و به تنگی و وسعت به گونه ‏ای عادلانه تقسیم کرد تا هر کس را که بخواهد با تنگی روزی یا وسعت آن بیازماید و با شکر و صبر، غنی و فقیر را مورد آزمایش قرار دهد. پس روزی گسترده را با فقر و بیچارگی درآمیخت و تندرستی را با حوادث دردناک پیوند داد، دوران شادی و سرور را با غصه و اندوه نزدیک ساخت، اجل و سرآمد زندگی را مشخص کرد، آن را گاهی طولانی و زمانی کوتاه قرار داد و مقدّم یا مؤخر داشت».(4)

اما چرا خدا بندگانش را مورد امتحان و آزمایش قرار می دهد؟ مگر نه اینکه به جزئیات احوال بندگانش هم آگاه است؟ ... امتحان اگر فقط به معنی به کار بردن میزان و مقیاس برای کشف مجهولی باشد، البته درباره خداوند صحیح نیست. امتحان معنی دیگر هم دارد و آن از قوّه به فعل آوردن و تکمیل است. خداوند که به وسیله بلایا و شداید امتحان می‏ کند، به معنی این است که به وسیله این ها هر کسی را به کمالی که لایق آن است، می ‏رساند.

مشکلات هم از نظر مادی و هم از نظر معنوی برای انسان‏ها مفید هستند. از نظر معنوی، انسان به سوی خدا متوجه و گناهانش کم می‏ شود و زمینه ای برای توبه و استغفار می ‏یابد. امام علیه السلام در این باره می ‏فرماید: « هر مقدار آزمایش و مشکلات بزرگتر باشد، ثواب و پاداش نیز بزرگتر خواهد بود.
فلسفه شداید و بلایا فقط سنجش وزن و درجه و کمیت نیست. همچنین زیاد کردن وزن و بالا بردن درجه و افزایش دادن به کمیت است. خداوند امتحان نمی ‏کند که وزن واقعی و حد و درجه معنوی و اندازه شخصیت کسی معلوم شود، امتحان می‏ کند؛ یعنی در معرض بلایا و شداید قرار می ‏دهد که بر وزن واقعی و درجه معنوی و حد شخصیت آن بنده افزوده شود. امتحان نمی ‏کند که بهشتی واقعی و جهنمی واقعی معلوم شود. امتحان می‏ کند و مشکلات و شداید به وجود می‏ آورد تا آنکه می ‏خواهد به بهشت برود، در خلال همین شداید خود را شایسته و لایق بهشت کند و آن که لایق نیست، سر جای خود بماند.(5)

مشکلات هم از نظر مادی و هم از نظر معنوی برای انسان‏ها مفید هستند. از نظر معنوی، انسان به سوی خدا متوجه و گناهانش کم می‏ شود و زمینه ای برای توبه و استغفار می ‏یابد. امام علیه السلام در این باره می ‏فرماید: « هر مقدار آزمایش و مشکلات بزرگتر باشد، ثواب و پاداش نیز بزرگتر خواهد بود».(6) مشکلات و مصیبت ‏ها، زمینه‏ ساز رشد و پاک شدن و تعالی یافتن هستند و کسانی که با مشکلات در می ‏افتند و جهاد و مبارزه می ‏کنند و از آن ها عبرت می ‏گیرند، سود می‏ برند؛ ولی کسانی که عبرت نمی‏ گیرند و مبارزه نمی ‏کنند، رشد نمی ‏یابند و پاک نمی‏ شوند. بعضی ‏ها نیز مشکلات کوچک را خیلی بزرگ می ‏شمارند و در مقابل آن خود را می ‏بازند و توان تصمیم‏گیری را از دست می‏ دهند و به مشکلات بزرگ تر گرفتار می ‏گردند. <کسی که مصیبت ‏های کوچک را بزرگ شمارد، خدا او را به مصیبت ‏های بزرگ مبتلا خواهد کرد.(7)

پی نوشت:

 1. نهج‏البلاغه، نامه 45.
2. همان، خطبه192.
3. همان، خطبه88.
4. همان، خطبه91.
5. مطهری، مرتضی، بیست گفتار، ص148.
6. نهج‏البلاغه، خطبه143.
7. همان، خطبه188.